Ontwikkeltafel financiering collectieve warmtesystemen: de context en de actualiteit

De nieuwe Stroomversnelling ontwikkeltafel ‘financiering collectieve warmtesystemen’ werkt de komende drie maanden aan een structurele oplossing voor de verduurzaming van sociale huurwoningen met behulp van duurzame warmtenetten. De uitdaging: de business case van een collectief systeem verbeteren voor met name de huursector. Corporaties, bouwers, energieleveranciers, installateurs en juridische experts nemen deel aan de gesprekken. Ook de ministeries van BZK en EZK zijn aangehaakt.

In het Nationaal Plan Energiesysteem heeft het kabinet bepaald dat het aandeel collectieve warmte moet worden opgeschaald in de gebouwde omgeving. Veel woningcorporaties hebben of krijgen te maken met collectieve warmtesystemen, omdat corporatiebezit zich vaak bevindt in wijken met een hoge dichtheid en relatief veel gestapelde bouw. Juist deze wijken zijn geschikt voor collectieve systemen. De financiering van de verduurzaming van sociale huurwoningen, in combinatie met de aansluiting op een collectief warmtesysteem is momenteel echter een flinke uitdaging:

• De investerings- en onderhoudskosten van duurzame installaties ‘in en aan het gebouw’ moeten – zoals bepaald in het Acantus-arrest – verrekend worden in de huur, omdat deze installaties worden beschouwd als onroerende zaken. In een niet-geliberaliseerde situatie is dit niet altijd mogelijk, omdat de huurprijs is gemaximeerd.
• Ook de investerings- en onderhoudskosten voor verduurzaming van de gebouwschil moeten worden verrekend in de huur. Dit is vaak uitdagend, opnieuw als gevolg van de gemaximeerde huurprijs. Bovendien is in het kader van de landelijke prestatieafspraken bepaald dat er geen huurverhoging wordt doorberekend voor doorgevoerde isolatiemaatregelen.

De business case van collectieve warmteconcepten komt dan ook moeilijk rond, met name als het gaat om duurzame collectieve installaties op gebouwniveau, zoals WKO (vanwege het Acantus-arrest) of om lage temperatuur wijksystemen, waarbij immers een investering in de gebouwschil noodzakelijk is om de gebouwen geschikt te maken voor deze vorm van warmtelevering.

Het doel van de nieuwe ontwikkeltafel is om tot een voorstel te komen voor een regeling die het voor een corporatie mogelijk maakt om een vergoeding te vragen aan haar huurders voor de investering in een collectieve warmtevoorziening, en die tegelijkertijd bijdraagt aan de kwaliteit en betaalbaarheid van de oplossing vanuit huurdersperspectief.

We bespreken de doelstellingen van de ontwikkeltafel, de context waarin de gesprekken plaatsvinden, en het klassieke probleem van de split incentive met Ivo Opstelten (directeur Stroomversnelling).

Waarom zijn collectieve warmtesystemen zo belangrijk voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving?
“Als we de actuele prognoses over de routes groen gas, collectieve warmte en all electric naast elkaar leggen, dan zie je dat we voor de gebouwde omgeving voorlopig even niet moeten rekenen op groen gas als we de doelen voor 2030 en 2050 willen halen. Dan resteren dus de hybride c.q. all electric oplossingen en collectieve warmtesystemen. De collectieve oplossingen gaan helaas ook nog niet van een leien dakje – dat moge duidelijk zijn voor wie het nieuws volgt. Enerzijds heeft dat te maken met het gebrek aan transparantie over de tariefstructuur aan de kostenkant, maar los daarvan speelt ook hier weer een klassiek geval van een split incentive, met name in de huursector.”

“Diverse partijen moeten investeringen doen bij de aanleg van een warmtenet. Er moet een infrastructuur worden aangelegd, er moeten warmtebronnen worden georganiseerd en de woningen moeten geschikt worden gemaakt. Maar de uiteindelijke baten van de investeringen komen niet altijd terecht bij de partij die de investeringen doet, oftewel: er is een split incentive. En die is er in de huidige, maar ook in de toekomstige Warmtewet.”

Is dat een reden waarom onderhandelingen tussen woningcorporaties en warmteleveranciers zo moeizaam verlopen?
“Absoluut. Als we naar het recente nieuws kijken zie je goed wat er speelt: woningcorporaties die proberen om een redelijke prijs te krijgen voor hun eigen business case, maar ook met oog op de woonlastenimpact op huurders, en anderzijds warmteleveranciers die zich terugtrekken uit de onderhandelingen omdat ze hun exploitatie niet rond krijgen. Als dergelijke gesprekken klappen, dan weet je dat er nog een split incentive speelt die moet worden opgelost. Daarnaast bleek in de nasleep van het Acantus-arrest dat het huidige systeem ook nog niet werkt in situaties waar diverse partijen proberen om een gezonde business-case te maken voor kleine collectieve systemen, zoals een WKO. Daar speelt in wezen hetzelfde split incentive probleem.”

“Het aanreiken van oplossingen voor dergelijke problemen is gelukkig iets waar Stroomversnelling al veel ervaring mee heeft opgedaan tijdens de ontwikkeling van de Energieprestatievergoeding (EPV). En daarom onderzoeken we nu samen met onze leden de mogelijkheden van een prestatie-gebaseerde vergoedingssystematiek die past bij collectieve warmteoplossingen. Daarnaast neemt Stroomversnelling, samen met partijen als Aedes en de Woonbond, ook deel aan een werkgroep van BZK die kijkt naar mogelijke juridische aanpassingen voor de Acantus-problematiek.”

Minister Jetten heeft onlangs de wens uitgesproken dat warmteleveranciers een transparantere boekhouding gaan voeren. Zou dat helpen?
“Meer transparantie is inderdaad een lang gekoesterde wens van veel partijen die met warmtelevering te maken hebben, en ook van Stroomversnelling. Tegelijkertijd zul je mij niet horen zeggen dat warmteleveranciers geen winst mogen maken. Marktpartijen kunnen bestaan bij de gratie van het feit dat ze risico’s kunnen afdekken met winstmarges. En ook de continuïteit van hun bedrijfsvoering vraagt om investeringen in nieuwe producten en oplossingen. Elke partij heeft een rol en een belang, en winst kunnen maken hoort daarbij. Daar zit dus niet het issue, maar het is wél een issue als bewoners geconfronteerd worden met slechts één oplossing, en dus niet zelf voor een warmteleverancier kunnen kiezen, omdat een bepaalde warmtekavel nou eenmaal aan een bepaalde partij is vergeven. In zo’n situatie moet je waarborgen gaan inbouwen.”

Na de forse stijging van de gasprijs, een tijdje geleden alweer, hoorden we veel pleidooien voor een rechtvaardige energietransitie. In de media, in Den Haag, en ook vanuit onderzoeksinstituten en belangenverenigingen. Dan vraag je toch ook – bijna per definitie – om financiële transparantie?
“Zeker. Daar kun je direct aan refereren. De aanpak in Haaglanden, waar we als Stroomversnelling bij betrokken zijn via het Verbouwstromen programma, is een voorbeeld van een samenwerking waarbij transparantie een sleutel-element is. Dat gaat over de renovatie van 9000 woningen in de komende jaren.”

“Als consumenten met vaste of variabele kosten geconfronteerd worden zonder dat er een keuze-mogelijkheid is, dan is wat mij betreft transparantie essentieel. Des te meer als het gaat om die groepen in de samenleving die economisch minder draagkrachtig zijn, met andere woorden: de sociale huursector. Als deze mensen straks geen keuze hebben, dan ligt daar een publieke taak om hun belangen te beschermen.”

Tijdens de recente Samenwerkdag over collectieve warmtesystemen bleek dat er in de markt al actief gezocht wordt naar oplossingen
“Stroomversnelling leden hebben in de praktijk inderdaad al geëxperimenteerd met nieuwe manieren om met name de gestapelde bouw te verduurzamen met collectieve warmte, maar dan zonder die split incentive. Juist voor gestapelde bouw is de urgentie hoog omdat collectieve systemen daar vaak een logische oplossing zijn. En voor woningcorporaties is dat twee derde van hun bezit. Het gaat dus om een belangrijk issue met een grote reikwijdte.”

Wat is in grote lijnen de aanpak van de Ontwikkeltafel?
“We brengen expertise en praktijkervaringen vanuit onze leden aan de vraag- en de aanbodzijde, én juridische kennis bij elkaar. Los van de uiteindelijke vorm waarin je het giet, willen we vooral uitwerken hoe je de verschillende investerings- en waarde-stromen met elkaar in balans kunt brengen. We pinnen ons er dus niet op vast of je dit vraagstuk uiteindelijk oplost via de servicekosten, de EPV of huurverhoging. Op de eerste plaats kijken we naar de kernvraag: wie is straks waarvoor aan het investeren, en hoe kun je op een redelijke manier komen tot vergoedingen daarvoor, op een zodanige manier dat dit binnen dat systeem niet leidt tot verliezers.”