“Gewoon aan de slag met een publiek warmtebedrijf”
Gemeente Groningen treedt toe tot Stroomversnelling
Wouter van Bolhuis is al 10 jaar Programmamanager Energie bij de gemeente Groningen. Hij vertelt over het Warmtetransitie-plan van de gemeente, over het publieke warmtebedrijf WarmteStad, en over de beleving van de energietransitie in het Noorden van het land.
Alle Nederlandse gemeenten moesten in 2021 een Warmtetransitievisie vaststellen. Maar de gemeente Groningen is een stap verder, en heeft inmiddels een Warmtetransitie-plan. Is Groningen een echte koploper?
“Onze Warmtetransitie-visie hebben we twee jaar geleden al vastgesteld. Het Warmtetransitie-plan is alweer een stuk concreter. Voor het Noordwestelijk deel van de stad willen we er bijvoorbeeld naartoe werken om in 2030 aardgasloos te zijn. We hebben inmiddels als gemeente Groningen een eigen publiek warmtebedrijf opgericht; WarmteStad. Dat geeft meteen ook de crux aan van ons beleid: de warmtelevering willen we niet aan de markt overlaten. Wij vinden dat iedereen in de wijk moet worden aangesloten tegen een redelijk tarief. Maar we weten tegelijkertijd ook dat we een probleem hebben als we dit project in de komende 10 jaar voor elkaar willen krijgen. Een warmtenet-aansluiting is immers duurder dan je ‘kwijt kunt’ in je tarieven. Er zit een onrendabel deel op. WarmteStad kan momenteel wél grote flats aansluiten – het laaghangende fruit – maar eengezins rijtjeswoningen niet, en die moeten ook mee. Om dat voor elkaar te krijgen hebben we een grote aanvraag ingediend, ter waarde van honderden miljoenen euro’s, bij de EU en bij het Nationaal Groeifonds. Dat is deels subsidie en deels leningen. Daarmee denk ik dat we alle woningen kunnen aansluiten. Dat is vergaand en beslist ook heel spannend.”
Nieuwe Warmtewet
“Een complicerende factor voor Groningen is het feit dat het landelijk beleid vaak achterloopt op de praktijk. De ambitie van het Rijk is veelal gericht op het jaar 2050. Daar wordt de wet- en regelgeving min of meer op afgestemd. Zo wordt er al heel lang gesproken over een nieuwe Warmtewet – daar zijn wij als gemeente overigens ook bij betrokken – maar dat houdt voor ons in dat bewoners voorlopig niet verplicht kunnen worden om aan te sluiten op een warmtenet. Dat betekent dat wij er veel energie in moeten steken om mensen te overtuigen. Veel ‘deurtje bellen’ dus in de wijken om ons verhaal uit te leggen. Een forse opgave, waar we tegelijkertijd ook veel van leren.”
Buurtcoöperaties spelen hierbij ook een belangrijke rol, lezen we in het warmtetransitie-plan.
“Het idee is inderdaad om samen de verbinding te maken. Enerzijds is er de heel grote investering die we moeten doen – en die alleen een overheid of een marktpartij kan organiseren – en anderzijds wil je ervoor zorgen dat bewoners in wijken en buurten ook voor een deel het heft in handen krijgen en zich mobiliseren en meedoen. Dat kan ook betekenen dat ze deels eigenaar worden van het warmtenet, of zelf opslag gaan organiseren, terugleveren enzovoort. Dat wordt allemaal gedifferentieerd per buurt of wijk. Grunneger Power is via Buurtwarmte de voortrekker die de boel mobiliseert, en dat gaat goed.”
“Het helpt ook enorm dat WarmteStad al vier jaar bezig is om een warmtenet aan te leggen. Zij hebben inmiddels bijna 4.000 klanten onder contract; dat groeit door naar zo’n 10.000 in de komende jaren. Daarmee heb je een basis gelegd waardoor je gemakkelijker kunt aftakken. We hebben recent bijvoorbeeld in een klein buurtje met 26 patiobungalows uit de jaren ’70 toch weer 17 deelnemers meegekregen. Die zouden in eerste instantie niet worden aangesloten omdat het te duur was, maar het is interessant dat je na heel veel praten ook die mensen zover kunt krijgen dat ze meedoen. En nu zijn we weer met een volgende fase bezig: een wijkje met 200 woningen. Zo proberen we stapsgewijs uit te breiden.”
Onlangs was er weer een fakkeloptocht tegen gaswinning in Groningen. Het verzet tegen het kabinetsbeleid heeft vast ook invloed op uw werk?
“We zien momenteel door corona heel wat maatschappelijke onrust en korte lontjes. Daar komt in Groningen nog eens bij dat we al een jaar of acht heel nadrukkelijk bezig zijn met de gaswinning. Er wordt gesproken over het versterken van huizen, een enorme opgave die vele miljarden kost, maar wat je ziet is dat er steeds weer getornd wordt aan eerder gemaakte afspraken. Zo wordt dat hier breed gevoeld, en dat zag je ook weer heel symbolisch aan die lange wachtrijen voor een ontoereikende subsidieregeling, een paar weken geleden. En je ziet hetzelfde met de afspraken over gaswinning, waar ook weer aan getornd werd op de allerlaatste werkdag van het vorige kabinet. Het was dan ook heel mooi om te zien dat 10.000 Groningers op een ingetogen manier toch veel indruk maken op de rest van Nederland met een fakkeloptocht.”
Welk effect hebben de politieke schermutselingen rond de gaswinning in Groningen op de lokale ‘beleving’ van de energietransitie?
“Het besef dat er iets moet gebeuren is in Groningen beslist groter. Je ziet ook dat burgers best veel weten over de energietransitie. De mensen verdiepen zich er hier al jaren in, dus ze weten er bij wijze van spreken meer van dan iemand in Rotterdam-Zuid. Maar je hebt natuurlijk ook een groep mensen die alle vertrouwen in de politiek kwijt is en niet meer in beweging komt. De energietransitie is voor Groningers al met al wat complexer dan voor de gemiddelde Nederlander.”
Wat is er in uw ogen uniek aan de aanpak van de gemeente Groningen als het gaat om de energietransitie?
“Ik denk dat het belangrijkste punt is dat Groningen er heel bewust voor kiest om warmtelevering publiek te organiseren. Dat wil zeggen: het moet voor iedereen toegankelijk zijn, tegen een redelijke prijs, en het moet duurzame warmte zijn. Dat is de drieslag waar we aan vasthouden. Als je daarover doordenkt, dan kom je erachter dat je de invulling van deze drie principes – in ieder geval op dit moment – niet aan de markt kunt overlaten. Ik heb bijvoorbeeld discussies gehad met de collega’s van het Ministerie van EZK over eerdere versies van de Warmtewet en dan gaf ik aan, om het scherp neer te zetten, dat die Warmtewet eigenlijk een ‘Randstadwet’ is. Er wordt namelijk vooral gedacht vanuit bestaande warmtenetten in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam enzovoort. En als je al een warmtesysteem hebt, dan is het gemakkelijker om het uit te breiden. Dat dient ook weer het belang van grote commerciële partijen als Vattenfall en Eneco.”
“Maar Groningen heeft dus zelf een warmtebedrijf opgericht. We kunnen daardoor ook zelf bepalen welke woningen worden aangesloten op welk moment. En we gaan er vanuit dat WarmteStad mag werken op basis van een minimaal rendement: er hoeven geen grote winsten te worden gemaakt. Die route is op dit moment wel bijzonder in Nederland. Je kunt trouwens ook andersom redeneren: je moet feitelijk zelf aan de slag gaan in een regio als Groningen, want de commerciële partijen komen hier niet eens langs. Misschien komen ze nog wél in de stad Groningen kijken, maar de vraag is of dat ook geldt voor kleinere plaatsen. Daar valt te weinig te verdienen en ze hebben het druk genoeg in de Randstad. Dus in die zin gebeurt er niks, tenzij we het zelf doen.”
“Je ziet inmiddels wél een kanteling ontstaan in de discussie over de Warmtewet. Er zijn nu meer gemeenten die vinden dat warmte een nutsvoorziening is, net als gas en elektriciteit. Het nieuwe kabinet is nu ook van plan om warmtenetten te gaan subsidiëren. Dat moet ook, in ieder geval in de beginjaren. Als we op termijn volumes hebben, en we zijn gewend aan een hogere energierekening, dan kan het misschien uit zonder subsidie, maar voor nu is er extra geld nodig.”
Waarom is de gemeente Groningen juist nu lid geworden van Stroomversnelling?
“Ik ben inmiddels al zo’n 10 jaar betrokken bij het energie-dossier en in die periode hebben we veel samengewerkt met Stroomversnelling leden, zoals bijvoorbeeld woningcorporatie Lefier. Daar zijn in het verleden heel wat plannen mee gemaakt en gesprekken mee gevoerd. Een half jaar geleden vroegen we ons op een gegeven moment af: zijn we eigenlijk zelf wel lid van Stroomversnelling? Ik had dat overzicht niet meer. We vonden met z’n allen wél dat we ons moesten aansluiten, want we vinden het belangrijk dat Stroomversnelling breed ondersteund wordt. En ik denk ook dat we als gemeente Groningen een koploper zijn. Dat moet je dan ook uitstralen door aan te haken.”
“Intern zeggen we wel eens voor de grap dat we een marathon lopen, en hoe dichter we bij de finish komen, hoe drukker het om ons heen wordt. En daarmee stijgt ook het aantal samenwerkingsverbanden. Maar als je mij nu zou vragen welke samenwerkingen we momenteel als gemeente allemaal hebben met – bijvoorbeeld – de RUG of met de Hanze Hogeschool, dan heb ik dat echt niet paraat. Dat is tegelijk ook weer het mooie, dat het allemaal zo sterk groeit.”
Tekst: Anton Coops
Beeld: Gemeente Groningen