“Leg de lat maar zo hoog mogelijk, dan springen wij er wel overheen”
Verslag van de plenaire sessies tijdens Energy-Up 2022
“Het ministerie werkt momenteel aan het Programma Verduurzaming Gebouwde Omgeving, dat we in de eerste week van juni naar buiten brengen. Dat wil ik zodanig vormgeven dat ik jullie maximaal help bij je werk. Om te beginnen door veel duidelijker te normeren.” De toespraak van minister Hugo de Jonge (VRO) viel goed bij de bezoekers van Energy-Up, het congres van Stroomversnelling dat op 11 mei plaatsvond in de Fokker Terminal in Den Haag.
Minister De Jonge legt in zijn toespraak de nadruk op heldere normering en op een brede bereikbaarheid van oplossingen en subsidies voor “gewone mensen met een gewoon inkomen in een normaal huis”. Daarnaast wil de minister meer ondersteuning bieden in de uitvoering: “Door duidelijkheid te bieden geven we de markt de mogelijkheid om te industrialiseren en aan procesinnovatie te doen”.
Hugo de Jonge vertelt over een serie werkbezoeken aan innovatieve bouwbedrijven, waarbij hem steeds op het hart werd gedrukt om de normerende lat zo hoog mogelijk te leggen. “Dat is heel interessant, want je zou denken dat de bouw mij niet zou aanmoedigen om milieuprestatie-eisen zo scherp mogelijk te maken. Daarnaast heeft de bouw last van een enorme variëteit aan eisen, onder andere op gemeentelijk niveau. Ik hoor tijdens mijn werkbezoeken steeds weer dat het op die manier niet lukt om industrialisatie op een goede manier tot stand te brengen. Eigenlijk zei heel ‘bouwend Nederland’ tegen mij in koor: leg de lat maar zo hoog mogelijk, en als je een eenduidige lat belooft, dan springen wij er wel overheen.”
Vervolgens legt Stroomversnelling voorzitter Leen van Dijke de minister het vuur wat nader aan de schenen met een reeks kritische vragen naar aanleiding van zijn speech: “Het is toch niet al te ingewikkeld om te zeggen dat je alleen in aanmerking komt voor een subsidie of een lening als je oplossing voldoet aan bepaalde prestatie-eisen?” De Jonge is het ermee eens dat zoiets relatief eenvoudig te realiseren is, maar hij ziet vooral een groter probleem bij het normeren van vrije sector huur en koopwoningen. “In de koopsector zit – ook vanwege de kracht van het grote getal – in potentie heel veel weerstand. Als je door normering mensen verplicht om hun huizen versneld te isoleren of naar een hoger label te helpen, dan verplicht je ze ook tot hogere kosten.” Leen van Dijke is het niet eens met deze framing: “Normeren is niet een kwestie van dingen eisen, van eigendomsrecht et cetera, maar van invulling geven aan je zorgplicht, zodat er op een verstandige manier wordt geïnvesteerd en de lening-nemer niet in een lastig parket terechtkomt.”
De minister maakt zich vooral zorgen over een grote groep huizenbezitters die niet bezig is met het verduurzamen van hun huis, maar met het halen van het eind van de maand. “Die mensen moeten niet alleen financieel maar ook praktisch ontzorgd worden. Het is altijd gedoe als je je huis moet verbouwen, en veel mensen hebben helemaal geen zin in dat gedoe. Hoe krijg je die mensen zover dat ze toch aan de slag gaan? Ik denk door een combinatie van subsidiëren, normeren en beprijzen.”
Leen van Dijke vraagt zich af waarom de overheid niet de verantwoordelijkheid neemt om achter elke voordeur met een gericht advies te komen dat past bij de bewoners en bij het huis; “Precies zoals we dat bij de vorige energietransitie hebben gedaan, toen we met z’n allen aan het gas gingen.” Hugo de Jonge stelt dat er zo’n aanpak er ook daadwerkelijk komt: “Iets selectiever van opzet, maar we gaan het wél doen. Het eerste spoor in het Programma waar we nu mee bezig zijn is een wijkgerichte aanpak. Want je zult het inderdaad deur voor deur moeten doen en binnen een wijkaanpak kun je een deel van de particuliere bewoners al meenemen met een hapklaar aanbod.”
Ten slotte wil de voorzitter van Stroomversnelling van de minister weten of er nog voor de Kerst een landelijk keurmerk kan worden geregeld op een renovatieconcept voor de totale woning, op een niveau waar de aanbieders nog net overheen kunnen springen, én dat ambitieus genoeg is om ‘Parijs’ te halen. Hugo de Jonge zegt dat hij daar in beginsel voor is, “omdat ik denk dat het nodig is om een combinatie te maken van helder, eenduidig en ambitieus normeren, ondersteunen en subsidiëren. Dat is die combinatie die ons verder gaat helpen”.
Weerstand overwinnen
Eerder op de dag heeft hoogleraar, trendwatcher en ondernemer Deborah Nas het plenaire deel van Energy-Up geopend. Haar keynote gaat over het overwinnen van weerstand en onze min of meer aangeboren angst voor technologische vernieuwing. “We hebben een enorme uitdaging met z’n allen: CO2-neutraal in 2050, 55% minder uitstoot in 2030. Gelukkig zijn er allerlei nieuwe technologieën in ontwikkeling die ons daarbij gaan helpen, en die hebben we heel hard nodig. Maar… in de praktijk is niet de technologie maar menselijk gedrag vaak de belemmerende factor voor verandering.”
Nas maakt een onderscheid tussen tech-optimisten en tech-pessimisten en gaat vervolgens dieper in op de psychologie van de menselijke weerstand tegen nieuwe technologieën. Ze memoreert bijvoorbeeld de Griekse filosoof Socrates, die nooit één woord op schrift zette omdat lezen en schrijven immers slecht is voor je geheugen. Een argument dat na de uitvinding van de boekdrukkunst – krap twee millennia later – een stevige comeback maakte. Middeleeuwse tech-pessimisten verschilden dus niet veel van de oude Grieken. Sterker nog: er loopt een directe lijn naar ouders van nu die zich zorgen maken over hun gamende kinderen.
Dan behandelt Deborah Nas een aantal inzichten uit de moderne psychologie zoals onze ingebakken ‘voorkeur’ voor slecht nieuws en andere vormen van cognitive bias, zoals aversie tegen verlies (loss aversion). Het komt erop neer dat onze angst voor nieuwe ontwikkelingen (schrift, boekdrukkunst, AI) in principe sterker is dan de vreugde over de mogelijke voordelen. Met andere woorden: weerstand tegen vernieuwing is gewoon een menselijke trek. Bovendien beoordelen we nieuwe technologieën vanuit een oud referentiekader. Een elektrische auto is voor kinderen niks bijzonders, maar voor ouderen juist wél. “Het is net alsof je een oude bril opzet, naar de toekomst kijkt, en daar vervolgens een mening over hebt”, aldus Deborah Nas. Een ander probleem waar we mee te maken hebben bij de energietransitie is de complexiteit ervan. “Je krijgt het haast niet uitgelegd aan mensen die geen insider zijn. Daarom moet je het eenvoudiger maken.”
Nas is een zelfverklaarde tech-optimist en ze pleit dan ook voor vergaande digitalisering, bijvoorbeeld in de vorm van digital twins en toepassing van AI. Onder andere om beter te kunnen monitoren en beprijzen. “In een ideaal scenario kun je beslissingsmodellen op je digital twin loslaten, waar je de samenwerking tussen gebruikersgedrag, beleid en technologie in meeneemt.” Op het eind van haar keynote verbindt ze alle lijnen uit haar verhaal, met de nodige urgentie: “De International Energy Association heeft uitgezocht dat bijna de helft van de CO2-reductie die we voor 2050 nog moeten realiseren afkomstig is van technologieën die nu nog niet commercieel beschikbaar zijn. Er moet dus nog heel wat gebeuren op het technologische vlak.” Nas rondt af met een heldere take-home message: “Als we de energietransitie willen versnellen dan hebben we meer nodig, namelijk technologische, organisatorische én sociale innovatie”.
Ivo Opstelten wint Gouden Tapir
Na de lunch gaan de dames van ‘De Speld Live’ de lunchdip te lijf. De satirisch-slash-melige humor in de stijl van De Speld valt goed bij het publiek. Hoogtepunt van dit intermezzo is de uitreiking van de felbegeerde Gouden Tapir aan Ivo Opstelten. De directeur van Stroomversnelling is zichtbaar verrast maar hij herpakt zich snel. Na een 15 minuten durend dankwoord wordt hij uitgezwaaid door een zeer enthousiaste omroepster van de Noord-Koreaanse staatstelevisie. Waarvan akte.
Verduurzamingscoalitie
De huidige geopolitieke situatie en met name de recente prijsstijgingen van fossiele brandstoffen hebben ervoor gezorgd dat bij veel organisaties de aandacht is verschoven van ‘doelstellingen richting 2030’ naar ‘concrete acties nog vóór de komende winter’. Zo’n 30 procent van de aanwezigen zegt inderdaad al bezig te zijn met extra inspanningen op de korte termijn. Het ministerie van BZK heeft recentelijk ook aan Stroomversnelling gevraagd om met kennis en ideeën bij te dragen aan de Verduurzamingscoalitie; een breed gedragen initiatief om ervoor te zorgen dat Nederlanders zo goed mogelijk door de komende winter heen komen en minder hard geraakt zullen worden door de volatiliteit van de fossiele energiemarkten.
Carlos Klein van fabrikant Rc Panels en Bastiaan van Perlo van de Woonbond worden op het podium geroepen om meer te vertellen over hun bijdrage aan de Verduurzamingscoalitie. (Ferdi Licher van het ministerie van BZK zou ook deelnemen aan dit onderdeel maar hij was helaas verhinderd.) Bastiaan van Perlo is blij met de uitnodiging van het ministerie, omdat men zich ook bij de Woonbond “de vinkentering was geschrokken” toen de prijs van aardgas steil omhoog schoot. Dagvoorzitter Myrthe Meurders wil weten welke concrete ideeën er al zijn ingediend. Van Perlo legt uit dat de Woonbond vooral inzet op het goed zichtbaar maken van het effect van bewonersgedrag op de energierekening. “Denk aan een duidelijk fysiek display ergens in huis waarop je het verbruik van gas en stroom real time kunt volgen, zodat je letterlijk ziet wat er gebeurt als je je stofzuiger aanzet of als je kinderen gaan douchen. Je kunt dan heel precies volgen hoe in de loop van de maand je energierekening oploopt. Inzicht is stap één op weg naar gedragsverandering.” Daarnaast wil de Woonbond huurders helpen om meer zelf het initiatief te nemen richting verhuurders. Bijvoorbeeld door gezamenlijk de druk op te voeren als woningen nog enkel glas hebben. Van Perlo weet dat in de gemeente Amsterdam huurders al actief worden ondersteund bij het inzetten van het initiatiefrecht. “Als je voor de winter enkel glas vervangt door een beter isolerende variant dan scheelt dat echt.”
Carlos Klein presenteert vervolgens het idee om voor de komende winter 50.000 huishoudens uit de energiearmoede te halen. “Dat doen we door de energierekening die mensen in 2020 betaalden over te nemen. Bewoners moeten dan wél ja zeggen tegen het doorvoeren van een renovatie, binnen een afzienbare termijn. Zo creëren we een pool van woningen die op industriële wijze naar nul-op-de-meter of energieneutraal kunnen worden gebracht. We benutten zo de industriële productiecapaciteit die nu stilstaat ten volle, waardoor de prijs omlaag gaat. En dat is nou net het kip-ei-probleem dat we al jaren proberen te doorbreken.” Klein denkt dat deze operatie betaalbaar is door enerzijds gebruik te maken van de Energieprestatievergoeding, en anderzijds uit te gaan van natuurlijke onderhoudsmomenten.
Inspirerend
Na het slotwoord van Leen van Dijke is het dan tijd voor de netwerkborrel. Een snelle peiling van de reacties van deelnemers maakt duidelijk dat Energy-Up 2022 in alle opzichten is geslaagd. We horen alom dat het een heel goed en inspirerend event was.
Bekijk hier de fotoreportage van Energy-Up 2022
Tekst: Anton Coops
Beeld: Marianne Bieshaar