Lokaal samenwerken in de warmtetransitie: drie leerzame casussen
Op 2 juli organiseerden Stroomversnelling en Energie Samen een webtalk over de samenwerking tussen bewonersinitiatieven en gemeenten in de warmtetransitie. Drie vertegenwoordigers van bewonersinitiatieven, te weten Jos Smook (Eurowoningen Toekomstbestendig), Olaf Heinen (50 Tinten Groen Assendorp, foto) en Ardine Nicolaï (Buurtcoöperatie MeerEnergie) deelden hun praktijkervaringen. Ook Maarten Verhoeven van de gemeente Amsterdam schoof aan.
Marlien Sneller (Stroomversnelling) sprak tijdens het webinar drie keer 20 minuten met de vertegenwoordigers van de bewonersinitiatieven, waarbij ze steeds ongeveer dezelfde vragen stelde, zoals: wat heb je als bewonersinitiatief bereikt? Welke rechtsvorm heb je gekozen en waarom? Welke tips heb je voor beginnende bewonersinitiatieven? Hierdoor werden de onderlinge verschillen tussen de drie casussen – qua opgave én qua aanpak – goed verduidelijkt.
0:00 Eurwoningen – wijk Roozendaal in Leusden
19:50 50 Tinten groen – wijk Assendorp in Zwolle
39:25 Meer Energie – wijk Middenmeer in Amsterdam
Jos Smook – Eurowoningen Toekomstbestendig, gemeente Leusden
Het verhaal van Jos Smook is in zoverre uniek dat hij inmiddels twee petten op heeft. Hij is enerzijds een actief lid van het buurtteam van de wijk Rozendaal in Leusden. Daarnaast is hij, vanwege zijn inzet, lopende het project door de gemeente Leusden aangenomen als projectleider. “Het voordeel hiervan is dat je bij beide partijen dicht bij het vuur zit. Bewoners vinden het veel prettiger om iets te horen van een buurman dan van de overheid,” aldus Jos.
Rozendaal is een apart ogende jaren ‘70 wijk met 476 koopwoningen – een ware trekpleister voor architecten. Het buurtteam, een groep enthousiaste vrijwilligers die op initiatief van de gemeente zijn samengekomen, bestaat sinds 2020. Het team heeft geen juridische status, maar er ligt wél een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente, ondertekend door de wethouder. “We hebben in ons buurtteam specialisten op het gebied van techniek, communicatie en ook mensen met een commerciële achtergrond”, vertelt Jos. “De gemeente wilde als eerste met deze wijk aan de slag omdat er al een sociale structuur aanwezig was in de vorm van een groenstichting die onder andere zelf afspraken maakt met onderhoudsbedrijven over groenbeheer.”
In de derde PAW-ronde kreeg de wijk een subsidie toegekend (die rechtstreeks naar de bewoners kan) maar in de communicatie met bewoners is er bewust voor gekozen om te gaan voor ‘toekomstbestendig’ in plaats van ‘aardgasvrij’. De gemeente Leusden heeft voor de wijk Rozendaal de individuele all electric warmteoplossing als eindoplossing gekozen. Ondertussen vinden enkele bewoners het ook interessant om te kijken naar een meer collectieve warmte oplossing, omdat al diverse zaken collectief zijn geregeld in de wijk, waaronder het groenbeheer en het zwembad. Toch lijkt er momenteel weinig draagvlak onder de bewoners te zijn voor een collectieve warmteoplossing.
Olaf Heinen – 50 Tinten Groen Assendorp, gemeente Zwolle
Olaf is lid van het kernteam van buurtinitiatief 50 Tinten Groen Assendorp dat zes jaar geleden is ontstaan uit huiskamergesprekken. Het betreft een arbeiderswijk uit 1900 met relatief kleine woningen. Olaf heeft eerst zijn eigen woning aardgasvrij gemaakt, en vervolgens wilde hij de opgedane kennis delen en zo heeft hij via het bewonersinitiatief 50 tinten groen Assendorp ook andere bewoners in de wijk geactiveerd.
“Alle problemen die te maken hebben met klimaatverandering kom je tegen in onze buurt”, vertelt Olaf. “Daarom kijkt dit buurtinitiatief op een integrale manier naar de opgave die hier ligt. De gemeente vroeg ons of we wilden meewerken aan een project voor grootschalige wateropvang, en naar aanleiding daarvan zijn we integraal aan de slag gegaan met water, groen en warmte. Je ziet ook dat al die verschillende onderwerpen verschillende mensen aanspreken. Zo bouw je sneller een netwerk op in de wijk. Assendorp is overigens een prima wijk om te experimenteren met participatie, want mensen weten elkaar hier goed te vinden.”
“De gemeente wist niet hoe ze duurzame warmte de wijk in kon krijgen, en daarom zijn we zelf gaan experimenteren met een hybride buurtenergie warmtesysteem, voor zo’n 500 woningen inmiddels. Daarmee gaan we nu de ontwikkelfase in. We gaan warmte opwekken met warmtepompen, en voor de pieken gasketels. Ook willen we graag een WKO om in de winter de wijk te verwarmen. De woningen kunnen in principe op Lage Temperatuur draaien, maar zo sluit je ook partijen uit, zoals een schoolgebouw en een bejaardencentrum. Daarom beginnen we met 70°.”
“We hebben in een vroeg stadium een Community of Practice opgericht, om te organiseren dat ons buurtinitiatief en de gemeente goed met elkaar in gesprek blijven, begeleid door een facilitator.” Olaf heeft een mooie metafoor voor de relatie tussen de wijk en de gemeente: “Je bent uitgehuwelijkt aan elkaar, dus je moet het maar doen, en samen je kinderen grootbrengen”. 50 Tinten Groen Assendorp is juridisch vormgegeven als een stichting, “omdat we organisch willen werken, als een bottom-up beweging”. Voor het uitrollen van het nieuwe warmtesysteem wordt een coöperatie opgericht, “omdat we dan de democratische waarden beter kunnen borgen”.
Ardine Nicolaï – Buurtcoöperatie MeerEnergie en Maarten Verhoeven – gemeente Amsterdam
De coöperatie MeerEnergie is al 10 jaar actief in de Amsterdamse wijk Middenmeer. Initiatiefnemer en voorzitter Ardine Nicolaï vertelt over de geschiedenis: “We hebben inmiddels 1000 leden en ruim 80 actieve vrijwilligers, in een wijk van 5000 woningen. In het begin dachten we aan een collectieve oplossing op basis van restwarmte van de Jaap Eden IJsbaan. Inmiddels hebben we een afspraak met een naburig datacenter. De beschikbare restwarmte moet opgewaardeerd worden van 30° naar 80°, daar is nog geen ruimte voor gevonden.”
Er is heel bewust gekozen voor de coöperatie-vorm door MeerEnergie: “Democratisch, transparant en zonder winstoogmerk. Wij willen een meerderheid houden in de zeggenschap. We doen dit mede om energie, in dit geval warmte als voorziening in onze basisbehoeften, terug te krijgen onder de invloed van de bewoners.”
Maarten Verhoeven is Regisseur Aardgasvrij voor de bestaande bebouwing in Amsterdam. Hij zit in het projectteam voor de wijk, waar ook MeerEnergie en Alliander-dochter Firan, leverancier van warmte-infrastructuur, onderdeel van is. Maarten geeft aan dat samenwerking tussen de gemeente Amsterdam en bewoners in de warmtetransitie een expliciete politieke wens is, “en je hebt elkaar ook gewoon nodig”.
Maarten geeft aan wat een belangrijke succesfactor van deze samenwerking is: “Je zit met elkaar aan het stuur. Het is dus niet: de gemeente heeft een rol en de coöperatie heeft een rol. Het is veel belangrijker om te kijken welke doelen je samen hebt en wie daarbij een bepaalde rol kan vervullen. Dat kan soms een beetje schuiven.”
Bekijk het webinar in zijn geheel op YouTube
Download de presentatie