Doorstart voor verduurzaming Van der Pekbuurt
Er zijn maar weinig wijken in Nederland waar de energetische verduurzaming van huurwoningen zoveel controverse heeft veroorzaakt, als in de Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord. De gemeente, energieleverancier Vattenfall, woningcorporatie Ymere, de nutsbedrijven en de bewoners van de monumentale Amsterdamse buurt belandden in de loop van 2024 in een patstelling, die zelfs het landelijke nieuws haalde. Hoe kom je dan tot een positieve doorbraak? Stroomversnelling organiseerde eerst een ‘ontwikkeltafel’ die deze casus onder de loep nam. Vervolgens werd een team van onafhankelijke experts uit het Stroomversnelling netwerk ingevlogen om een dag te sleutelen aan mogelijke technische oplossingen.
Oktober 2024. Het actualiteitenprogramma EenVandaag besteedt aandacht aan de nieuwe Warmtewet, een complex stuk regelgeving dat onder andere moet gaan zorgen voor transparante en betaalbare tarieven voor stadsverwarming. Om te illustreren hoe het mis kan gaan bij de ontwikkeling van warmtenetten, zoomt de redactie nog maar eens in op de onaangename verrassing waarmee Vattenfall huurders uit de Amsterdamse Van der Pekbuurt eerder in 2024 de gordijnen in jaagde. De rekening voor het vastrecht werd honderden euro’s duurder, wat de betaalbaarheid flink onder druk zette. Dit vastrechtbedrag komt bovenop de daadwerkelijke verbruikskosten. “En dat terwijl beloofd was dat stadswarmte niet duurder zou worden dan gas”, vertelt bewoonster Kirsten Zimmerman aan EenVandaag. Het moge duidelijk zijn: deze berichtgeving heeft een negatief effect op het draagvlak voor warmtenetten. Niet in de laatste plaats omdat de Amsterdamse corporaties vervolgens hebben besloten om geen woningen meer aan te sluiten op stadswarmte, vanwege de extra kosten voor bewoners.
In dit artikel kijken we mee bij een ‘technische sessie’ die begin november 2024 plaatsvond in de Van der Pekbuurt. Een bijeenkomst waar Ymere, de gemeente Amsterdam, de aannemer, de huurdersvereniging en een keur aan onafhankelijke technische specialisten uit het Stroomversnelling netwerk aan deelnamen. Er werd gekozen voor een dergelijke aanpak, omdat de renovatie inmiddels al in uitvoering is, en de bewoners nu snel duidelijkheid en zekerheid willen. Als de renovatie eenmaal is afgerond moet iedereen beschikken over een comfortabele, duurzame woning, die zowel voor Ymere als voor de bewoners betaalbaar is. Daarvoor zijn goede alternatieve energieoplossingen nodig. Makkelijk is het allemaal niet. Om Ymere projectleider Tibor van de Sande te quoten: “Ik heb het woord uitdaging nog nooit zó vaak gehoord.”
De overige uitdagingen
Er is een aantal factoren waardoor het in de Van der Pekbuurt extra lastig is om tot oplossingen te komen die voor iedereen aanvaardbaar zijn. Zo gaat het bijvoorbeeld om een beschermd stadsgezicht, waardoor de technische keuzeruimte behoorlijk wordt ingeperkt. Ook de coördinatie tussen de aanleg van de kabels en leidingen door de nutsbedrijven en de planning van Ymere is een hoofdpijndossier, en vooralsnog ook een flinke extra kostenpost voor Ymere. In een notendop: Ymere wil de renovatie per blok uitvoeren om de overlast voor bewoners te beperken, maar wordt hierin beperkt door de zogenaamde ‘100-meterregel’ die de nutsbedrijven hanteren: kabels en leidingen worden alleen per 100 meter gelegd. (De grondslag hiervoor is dat gemeente Amsterdam aangeeft: de straat gaat één keer open en dan moeten alle partijen de benodigde werkzaamheden verrichten.) Het ongewenste neveneffect van deze aanpak is dat planningen niet op elkaar aansluiten, de doorlooptijd van de renovaties fors verlengd wordt en er langdurige leegstand ontstaat.
Omdat de verhoging van de vaste lasten die Vattenfall wilde doorvoeren geen optie is, werd het oorspronkelijke plan van Ymere om 1.123 woningen en 42 bedrijfsruimten op het warmtenet aan te sluiten, gedeeltelijk stopgezet. De eerste 100 woningen worden nog wél aangesloten op het warmtenet, want dit contract was al getekend. Maar de bewoners van de eerstvolgende blokken krijgen voorlopig een cv-ketel. Voor de daaropvolgende blokken is het nog de vraag wat de warmtevoorziening wordt.
Om Ymere en de bewoners nieuwe perspectieven te bieden, heeft Stroomversnelling een ‘technische sessie’ georganiseerd met als hoofddoel: een beeld krijgen van de alternatieve duurzame energieoplossingen die mogelijk zijn voor de woningen in de Van der Pekbuurt. Vrijwel alle direct betrokken partijen zijn vertegenwoordigd bij deze sessie, aangevuld met een aantal onafhankelijke technische experts van Verbouwstromen, BAM Wonen, Dura Vermeer, Itho Daalderop, Schouten Techniek, Endule, O-Nexus en Flamco. Zij zullen met een frisse blik naar de problematiek kijken en hun eigen kennis inbrengen. Overigens speelt de netbeheerder geen cruciale rol in de Van der Pekbuurt: netcongestie is vooralsnog geen bottleneck want het net wordt verzwaard.
Tijd voor een goed gesprek
Op vrijdagochtend 8 november staan de koffie en de koekjes klaar bij Ymere. Het projectbureau is gevestigd in het voormalige bibliotheekje aan het Meidoornplein. Eén voor één komen de betrokken partijen binnen. Bewoner Bert is al vroeg aangeschoven. Hij heeft vandaag een belangrijke rol, omdat hij het aannemersvak kent uit eigen ervaring. Daardoor kan hij de bouwers en technici goed van repliek dienen. Bert is ook nog eens een goede communicator, die het perspectief van de bewoners treffend kan verwoorden. Ook de huurdersvereniging is aanwezig. Architect Tim Schuijt toetst nieuwe ideeën en oplossingsrichtingen aan gemeentelijk beleid. En namens de bouwpartij Van Braam-Minnesma is Linda de Rooij aanwezig. Tijdens het voorstelrondje blijkt dat bij de bewoners het ongenoegen over de gang van zaken diep zit. De huurdersvereniging voelt zich regelmatig “buitenspel gezet” en wil meer duidelijkheid over wat “participatie” nou precies inhoudt voor de bewoners in het verdere proces.
Tibor van de Sande is namens Ymere de gastheer. Hij opent het technische deel van de bijeenkomst met een presentatie over de renovatieplannen van Ymere, de financiële en technische uitdagingen en de huidige stand van zaken. Al snel ontstaat er een inhoudelijk gesprek .
Na de presentatie van Tibor wordt extra tijd ingelast voor een presentatie van de huurdersvereniging. Deze is 15 jaar geleden opgericht, in eerste instantie om de sloop van de wijk – inmiddels beschermd stadsgezicht – tegen te houden. De bewoners hebben vervolgens afgedwongen dat er een onderzoek kwam naar mogelijke warmtebronnen voor de wijk. Met de uitkomsten van dit onderzoek, uitgevoerd door EnergyGO en TNO, waarin met name de kansen voor aquathermie worden beschreven, is destijds echter “niks gedaan, omdat de keuze voor een warmtenet van Vattenfall feitelijk al was gemaakt door de gemeente”. Dat maakt duidelijk waarom de bewoners voortaan precies willen weten wat er bedoeld wordt met de term “participatie”. Bewoner Bert concludeert: “De sessie die we nu doen, hadden we eigenlijk al in 2018 moeten doen, toen deze wijk werd aangewezen als aardgasvrije proeftuin. Nu moeten we kijken wat er te redden valt. Het gaat om een leerproces dat in heel Nederland plaatsvindt. Je zou willen dat er een spotlight op deze buurt wordt gezet en dat je aan de slag gaat met een Zeer Lage Temperatuur net, zoals gesuggereerd in het onderzoek.”
Aan het werk
Na de briefing volgt het tweede deel van de bijeenkomst. Het gezelschap gaat in twee groepen uiteen om in twee modelwoningen, een bovenwoning en een benedenwoning, op zoek te gaan naar realistische technische oplossingen. De technici doen waar ze goed in zijn: ze nemen de woningen op, snuffelen in de meterkast en in alle hoeken en gaten, pakken een rolmaat en een laptop erbij en beginnen mogelijke scenario’s uit te tekenen. De vertegenwoordigers van de huurdersvereniging geven waar nodig extra input en stellen ook kritische vragen. Langzaam begint het ijs te breken. De bewoners zien dat er een serieuze poging wordt gedaan om de zaak vlot te trekken en daar is waardering voor.
Twee uur later is het tijd om te evalueren welke nieuwe opties er op tafel liggen. Er zijn een paar kansrijke oplossingsrichtingen geformuleerd. Onder de aanwezigen lijkt zich een meerderheid af te tekenen voor een warmtebron, die door Coos Schouten (Schouten Techniek) wordt omschreven als “individuele warmtepompen per woning, die in kleine aantallen op een gesloten bronsysteem worden aangesloten. Dan heb je geen externe partijen nodig voor het beheer, afgezien van het onderhoud.” Bewoner Bert juicht zo’n oplossing toe, hij denkt dat de mogelijkheden voor het individueel ‘tunen’ van zo’n type installatie goed aansluiten op het relatief kleine formaat van de woningen en de daarbij behorende leefpatronen van de bewoners. Gebrek aan ruimte is sowieso een belangrijke overweging, ook bij keuzes omtrent isolatie. Maar Bert wil best een klein beetje ruimte inleveren als hij er een eigen warmtepomp voor terug zou krijgen. Anderzijds is het wél zo dat de rekening voor Ymere op deze manier nog verder oploopt. Daar moet nog een oplossing voor worden gevonden.
Tibor sluit namens Ymere de bijeenkomst af: “Er is veel gezegd vandaag, veel nagedacht en veel kennis gedeeld. Daar is Ymere dankbaar voor, en ik denk de bewoners ook. Ymere heeft huiswerk meegekregen, en wij gaan hier snel een vervolg aan geven.” Tibor kan geen concrete toezeggingen doen over wat Ymere gaat doen met de adviezen, of op welke termijn, maar er worden wel afspraken gemaakt over verdere verkenningen. Het lijkt erop dat er op 8 november 2024 een doorstart is gemaakt met de verduurzaming van de Van der Pekbuurt.
Whitepaper ‘Bruggen Bouwen’
Stroomversnelling heeft in het afgelopen jaar regelmatig gewezen op het structurele probleem van uitvoeringsstrategieën die niet op elkaar aansluiten binnen de wijkaanpak. Hierover verschijnt binnenkort een whitepaper, die met name ingaat op de synchronisatie van de uitvoeringsstrategieën van gemeente, woningcorporatie en netbeheerder. Onder de noemer ‘Bruggen Bouwen’ beschrijven we een praktische methodiek die kan dienen als remedie bij vastlopende wijkaanpakken. Het doel van de methode is om in relatief korte tijd breed gedragen doorbraken te realiseren, door samen met alle betrokken partijen een intensief traject in te gaan.
De aanpak waarvoor werd gekozen in de Van der Pekbuurt is een pragmatische variant op de methodiek die in de whitepaper beschreven wordt. Deze variant werd vooral ingegeven door het feit dat de renovatie al in uitvoering was, op het moment dat bleek dat aansluiting op een warmtenet niet langer een optie was. Bovendien kon aspirant Stroomversnelling-lid Ymere op deze manier goed gebruik maken van de kracht van het Stroomversnelling netwerk.