Flora en fauna: laat je niet gijzelen door wetgeving, kijk wat er wél kan

Wanda van Enst van Stroomversnelling praat ons bij over de stand van zaken rond de energietransitie en de Wet natuurbescherming. Aedes heeft onlangs haar Gedragscode soortenbescherming voor woningcorporaties gepresenteerd. En het ministerie van BZK heeft aan Stroomversnelling gevraagd om in kaart te brengen waar bouwers op dit moment in de uitvoering tegenaan lopen, als het gaat om de bescherming van flora en fauna. Daarnaast is Wanda vrij optimistisch over de voordelen van het soorten management plan, geïntroduceerd door de provincie Utrecht.

“Al jarenlang wordt de energietransitie in de gebouwde omgeving vertraagd door perikelen rond flora en fauna. Voor Stroomversnelling was dit aanleiding om al in 2015 te beginnen met de ontwikkeling van een Gedragscode Natuurinclusief Renoveren, als een eerste aanzet om op een nieuwe manier om te gaan met de wetgeving rond natuurbescherming. Niet afwijzend, door er tegenin te gaan, maar juist door te zoeken naar een manier om de wet na te leven, en tegelijkertijd het renovatieproces als geheel meer voorspelbaar te maken. De gedragscode van Stroomversnelling had echter een beperkt bereik, want het betrof uitsluitend bouwers in bezit van een NOM keur, en deze gedragscode was dan ook alleen toe te passen bij een NOM-renovaties. Het accent lag bovendien op grootschalige renovaties door woningcorporaties. De particuliere markt was er niet mee geholpen.”

Aedes gedragscode
“Aedes heeft vervolgens ook een gedragscode ontwikkeld, die toepasbaar is in andere gevallen dan NOM-renovaties. Deze gedragscode heeft onlangs een goedkeuringsbesluit gekregen van de minister van LNV, en kan nu dus toegepast worden. De Aedes aanpak wijkt duidelijk af van de Stroomversnelling aanpak. Er is goed gekeken naar het oordeel van de Raad van State over de gedragscode van Stroomversnelling. De Raad van State vond onder meer dat de Stroomversnelling gedragscode de staat van instandhouding onvoldoende borgde. Dit heeft te maken met het feit dat er bij toepassing van de Stroomversnelling gedragscode geen uitgebreid vooronderzoek werd gedaan, maar alleen een quickscan. De aanname was dat er altijd dieren aanwezig zijn en dat hiervoor een ‘overcompensatie’ kan worden toegepast door standaard extra veel nestgelegenheden te maken.”

“De gedragscode van Aedes daarentegen vraagt wél om een vooronderzoek. Vervolgens is er een hele trits aan regels en kaders waar je binnen moet blijven met je project, maar als dat het geval is hoeft je vervolgens niet het vergunningstraject in. Dat is pure winst, want het vergunningstraject is langdurig en onvoorspelbaar. Helaas zijn de kaders van de Aedes gedragscode vrij smal. Het gaat bijvoorbeeld goed als er in een wijk alleen kleine hoeveelheden huismussen of gierzwaluwen zitten, dus geen kolonies. Ook paarverblijven en zomerverblijven van (kleine) ruige dwergvleermuizen vallen onder de gedragscode, maar zodra er een kraamkolonie of een winterverblijf wordt aangetroffen, of één van de andere vleermuissoorten, moet alsnog het hele ontheffingstraject worden doorlopen.”

Oplossing voor particulieren?
“Voor de gedragscode van Aedes geldt dat deze alleen toepasbaar is bij corporatiewoningen. Tegelijkertijd zien we dat particulieren steeds meer gaan verduurzamen, mede als gevolg van de energiecrisis. Maar let wel: feitelijk mag er bijna niks als je kijkt naar de Wet natuurbescherming. Je mag geen steigers plaatsen, goten vervangen of zelfs het dak van binnenuit isoleren, tenzij je kunt aantonen dat er geen beschermde soorten in je woning zitten. Maar omdat de provincies vaak niet bij machte zijn om te handhaven wordt er veel gedoogd. Daardoor zien we dat bij particulieren overal spouwen worden dichtgezet, dat er dakpannen worden vervangen en zonnepanelen worden geplaatst. Dat zijn allemaal vrij invasieve maatregelen die in het beste geval verstoren, maar in slechtste geval dodelijk zijn voor dieren.”

“Een recente ontwikkeling, gestart in de provincie Utrecht, is dat er steeds meer wordt gewerkt met soorten management plannen of SMP’s. Daarmee breng je de natuur in een groot gebied gedetailleerd in kaart. Dus voor een hele wijk of zelfs een hele gemeente. Op basis van een – vrij kostbaar – onderzoek wordt beschreven hoe je omgaat met verduurzamingsmaatregelen, maar ook bijvoorbeeld het kappen van bomen et cetera. Op deze manier is het, gecombineerd met een goed monitoringsprotocol, goed mogelijk om de staat van instandhouding te borgen, waardoor er ontheffingen kunnen worden afgegeven. Deze ontheffingen kunnen gelden voor vijf tot tien jaar. Daardoor kun je als particulier, maar ook als woningcorporatie, veel sneller aan de slag gaan omdat op zo’n plek alles in kaart is gebracht. Dat gaat echt helpen, onder meer omdat de mate van voorspelbaarheid zekerheid biedt in de uitvoering. Een nadeel is wél dat, mogelijk door een gebrek aan ecologen, de kosten voor het onderzoek erg hoog kunnen uitvallen. Dit, en het nieuwe karakter, zorgen er mede voor dat SMP’s nog niet breed worden toegepast.”

Wat doet Stroomversnelling?
“Toen Stroomversnelling enkele jaren geleden haar gedragscode lanceerde waren flora en fauna nog niet zo’n hot topic als nu. Als een gemeente tegenwoordig haar zaken op dit punt niet op orde heeft dan leidt dat tot serieuze problemen, financieel en in de uitvoering. Wat wij nu signaleren als Stroomversnelling, met name bij de grote seriematige bouwers, is dat deze partijen vaak worden gezien als uitvoerende ‘hekkensluiters’. Dat is heel jammer want het zijn juist de bouwers die tegen grote knelpunten aanlopen, terwijl ze in principe héél goed zouden kunnen bijdragen aan de oplossingen. Het is beslist niet zo dat bouwers alleen maar in de weerstand springen zodra het over flora en fauna gaat. Ze willen juist bouwen aan oplossingsrichtingen.”

“Vervolgens kwam vanuit het ministerie van BZK de vraag aan Stroomversnelling: waar lopen bouwers precies tegenaan? Kunnen we dat beter boven tafel te krijgen? Daar gaat Stroomversnelling de komende tijd mee aan de slag. Niet door te verzanden in allerlei onderzoeken, maar door heel snel de praktische stap te maken naar de vraag: hoe kunnen we de situatie verbeteren?”

Hackathon
“Eén van de dingen die we in dit kader gaan doen is een hackathon. De organisatie hiervan is nog in volle gang, ik hoop dat we kunnen laten zien dat je op het punt van flora en fauna een bouwer niet moet benaderen als de hekkensluiter, maar veel meer als een partij die je eerder in het proces betrekt bij het maken van plannen en het bedenken van oplossingen. Ik hoop ook dat we kunnen toewerken naar een proces waarbij de effecten van natuurbeschermende maatregelen beter voorspelbaar worden. Op dit moment kan iedere provincie en gemeente daar zelf invulling aan geven. Een bepaald type nestkast is bij wijze van spreken wél bruikbaar in de ene gemeente, maar niet in de andere. Ook daar valt dus nog een wereld te winnen.”