Stroomversnelling komt met handvatten voor rechtvaardige energietransitie

Op dinsdag 20 juni staat de Samenwerkdag van Stroomversnelling volledig in het teken van de rechtvaardige energietransitie. Op deze dag gaan we samen in gesprek over het morele aspect van de keuzes die we maken in de energietransitie. Maar hoe maak je het begrip ‘rechtvaardigheid’ concreet in je beleid of in je bedrijfsvoering? En welke rol kan de sector als geheel nemen?

Het thema rechtvaardigheid is in de afgelopen maanden veel besproken in energietransitie-kringen. Recente rapporten van onder andere de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Expertteam Energiesysteem 2050 en TNO onderstrepen steeds opnieuw het eminente belang van een rechtvaardige energietransitie. En ook het kabinet beroept zich steeds vaker expliciet op rechtvaardigheidsprincipes als het gaat om energietransitie-beleid.

Stroomversnelling is in 2022 op verzoek van één van haar leden gestart met een ontwikkeltafel over dit thema. Xenia Leito (Squarewise, foto) was één van de procesbegeleiders, samen met haar collega Yael Aartsma. Xenia vertelt over het resultaat van dit traject: een praktische handreiking die een vijftal kernwaarden uitwerkt aan de hand van voorbeelden. Dit ‘levende document’ kan Stroomversnelling-leden straks helpen om de gedachten te bepalen als het gaat om rechtvaardigheid in de energietransitie.

Xenia Leito: “Het doel van de Samenwerkdag is om de leden kennis te laten maken met de vijf kernwaarden en om te onderzoeken hoe deze in de praktijk toegepast kunnen worden. We analyseren een aantal casussen en de deelnemers bekijken in hoeverre ze de kernwaarden kunnen toepassen binnen hun eigen organisatie.”

Hoe is het huidige werkdocument ontstaan?
Xenia Leito: “We zijn begonnen met een rondetafel gesprek met zo’n tien deelnemers. Dat was een inventariserend gesprek, met een flinke oogst aan onderwerpen en invalshoeken. Met een beetje puzzelen hebben we die input zo goed mogelijk gecategoriseerd. Daarna hebben we een viertal ontwikkeltafels gehad met een andere, vaste groep, waarin we de vijf kernwaarden hebben gedefinieerd. Daar hebben we vervolgens samen zo goed mogelijk invulling aan gegeven. De zoektocht tijdens deze ontwikkeltafel was vooral dat je enerzijds zo concreet mogelijk wil zijn, zodat mensen snappen wat je bedoelt, maar anderzijds kun je zo’n document niet te specifiek maken, omdat de kans groot is dat je dan onbedoeld beperkingen gaat inbouwen.”

“De deelnemers werken allemaal bij organisaties die al op een of andere manier bezig zijn met rechtvaardigheid binnen de energietransitie, waardoor we vanuit die eigen ervaringen en voorbeelden goed de relatie konden leggen met de praktijk. Je zag vaak momenten van herkenning, in de zin van: ‘dit is iets wat wij al doen’ of ‘wij doen dit op die manier’ en dat heeft zeker geholpen.”

5 kernwaarden om tot een rechtvaardige transitie te komen
1. Beschikbaar | We maken verduurzamingsoplossingen voor alle huishoudens bereikbaar;
2. Inclusief | We bieden maatwerk per doelgroep, zodat alle huishoudens en gebouweigenaren gelijkwaardig kunnen meedoen;
3. Duurzaam | We dragen bij aan de veiligheid en gezondheid van de gebouwde omgeving, voor de korte- en lange termijn;
4. Toekomstgericht | We wachten niet af, maar gaan aan de slag met de kennis van nu en het einddoel voor ogen;
5. Transparant | We zijn transparant over besluitvormingsprocessen, we maken duidelijk wat de kosten en baten van oplossingen zijn en waar die terecht komen.

De kernwaarden die jullie hebben geformuleerd spreken grotendeels voor zich, maar wat is precies de relatie tussen inclusiviteit en maatwerk?
“Inclusiviteit is een begrip dat je misschien niet meteen associeert met maatwerk, maar als je kijkt naar de context – de energietransitie in de gebouwde omgeving – dan zie je toch vaak bij groepen die buiten de boot vallen dat er onvoldoende maatwerk wordt geleverd. De one-size-fits-all-mindset werkt dan niet. Denk bijvoorbeeld aan chronisch zieke mensen die een hoge energierekening hebben omdat ze afhankelijk zijn van allerlei medische elektrische apparaten. Bij de gemeente zijn er allerlei potjes beschikbaar om daar iets aan te doen, maar toch krijg je situaties waar deze mensen steeds nét buiten de boot vallen.”

Jouw eigen achtergrond sluit heel goed aan op dit onderwerp, kun je daar wat meer over vertellen?
“Op 11-jarige leeftijd vond ik mensenrechten zo belangrijk, dat ik graag rechten wou gaan studeren. Uiteindelijk heb ik een bachelor gedaan in Global Project and Change Management, wat met name gaat over de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Tijdens deze studie is mijn bewustzijn over de klimaatcrisis gegroeid. Daarna heb ik gekozen voor de master Political Ecology, Degrowth and Environmental Justice omdat klimaatrechtvaardigheid hier een essentieel onderdeel van is. Ik vind het daarom erg interessant om deze kennis nu toe te passen op de energietransitie.”

Hoe zie jij het vervolg van dit traject?
“Ik denk dat het heel belangrijk is dat we stappen gaan zetten, en dat iedereen voor zich bekijkt in hoeverre deze vijf principes daaraan kunnen bijdragen. De energietransitie wordt vaak gezien als een heel technisch onderwerp, maar het is feitelijk ook een sociaal vraagstuk. Ik hoop dat daar meer aandacht voor komt, en dat deze handreiking daaraan kan bijdragen.”

Op dinsdag 20 juni staat de Samenwerkdag van Stroomversnelling volledig in het teken van een rechtvaardige energietransitie. Kijk hier voor meer informatie en aanmelden.