Vier trends in de eerste generatie Transitievisies Warmte

Op 31 december 2021 moeten alle Nederlandse gemeenten hun eerste Transitievisie Warmte (TVW) afgerond hebben. Gemeentelijke Energietransitie-teams werken al een tijd keihard aan deze plannen, die de basis vormen voor uitvoering van de wijkgerichte aanpak.

Sommige gemeenten zetten momenteel nog de puntjes op de i, maar er zijn inmiddels al heel wat TVW’s beschikbaar. Wijkkompas analyseerde de reeds beschikbare TVW’s en zag 4 trends.

1. Mate van concreetheid loopt uiteen
Het abstractieniveau van de TVW’s verschilt nogal. Bijna alle plannen starten met een aantal uitgangspunten voor het energie- en warmtebeleid in de komende decennia. ‘Betaalbaar’, ‘realistisch’, ‘haalbaar’ en ‘met draagvlak’ zijn veelvoorkomende principes. Verder zien we dat de mate van concreetheid van de TVW’s met name verschilt op deze drie punten:

• wel of niet concrete startwijken benoemd;
• wel of geen stapsgewijze aanpak ontwikkeld;
• wel of geen einddatum voor aardgas vastgelegd.

2. De wijk is niet meer heilig
Het inzicht dat de wijkaanpak in werkelijkheid een traject is met veel verschillende parallelle sporen, wordt breed gedeeld. In veel TVW’s zien we dan ook andere gebiedsindelingen dan de wijk terugkomen. Enkele voorbeelden die we tegenkwamen:

• een TVW wordt een ‘warmteplan’;
• een wijkuitvoeringsplan wordt een ‘buurtuitvoeringsplan’ of ‘dorpuitvoeringsplan’;
• een startwijk wordt ook wel een ‘startbuurt’.

3. Veel aandacht voor bewoners
De door gemeenten benoemde beleidsprincipes zijn sterk gericht op de rol van, en draagvlak onder bewoners. Snelheid maken in de energietransitie staat of valt immers met de medewerking van bewoners. Of dat nu is in de rol van huiseigenaar, huurder, initiatiefnemer of (met de verkiezingen in aantocht) stemgerechtigde burger. Processen om kennis te vergroten, perspectieven en wensen te verzamelen en uiteindelijk draagvlak te creëren vormen een onderdeel van de start van veel wijkaanpakken. Spijtvrije (no-regret) maatregelen voor bewoners krijgen in alle visies aandacht en vormen vaak een centraal uitgangspunt bij de inhoudelijke invulling van de wijkaanpak, maar wat ‘spijtvrij’ nou precies betekent wordt wél op verschillende manieren geïnterpreteerd.

4. Weloverwogen of risicomijdend?
Als er één ding is dat alle TVW’s gemeen hebben, dan is dat wel dat ze vol staan met mitsen, maren, disclaimers en voorbehouden. In ons eerdere artikel op basis van een rondgang bij 16 gemeenten concludeerden we al dat er bij gemeenten nog veel onzekerheid heerst, met name rondom beschikbare capaciteit en financiering voor de wijkaanpakken. Natuurlijk is het voor gemeenten (en voor alle andere stakeholders) belangrijk om projecten van deze omvang weloverwogen vorm te geven, maar de energietransitie heeft ook momentum nodig. Al met al zal er – zeker tijdens de eerste periode van de wijkaanpakken – leergeld betaald moeten worden. Dit gegeven is lastiger te ‘verkopen’ als er een cultuur heerst waarin veel belang wordt gehecht aan het vermijden van risico’s.

En nu daadwerkelijk aan de slag
Met het opstellen van de eerste TVW’s zijn we feitelijk nog maar net begonnen. Het Wijkkompas geeft met haar procesinstrument richting en houvast voor de volgende stap: het daadwerkelijk realiseren van de wijkaanpak. Om de benodigde versnelling te realiseren, reiken we instrumentarium, trainingen en praktijkverhalen aan, inclusief de verbinding met de bijbehorende gemeenten of marktpartijen. Zo helpen we gemeenten en bredere projectteams bij het omzetten van (onbewust) risicomijdend gedrag in het nemen van weloverwogen besluiten en stappen. Doen jullie met ons mee?